Przyczyny kaszlu u dzieci i jak radzić sobie z odruchem kaszlowym

Kaszel jest podstawowym mechanizmem obronnym dróg oddechowych. Chroni on układ oddechowy przed dostaniem się do niego wszelkich ciał obcych oraz usuwa wszystkie zalegające w nim ciała (np. wydzielinę zapalną). Receptory kaszlowe zlokalizowane są przede wszystkim w błonie śluzowej górnych i dolnych dróg oddechowych, ale również w błonie śluzowej przełyku, żołądka, w osierdziu, przeponie i w przewodzie słuchowym zewnętrznym. Są one wrażliwe na bodźce zarówno mechaniczne, jak i chemiczne. Pobudzenie receptorów powoduje wysłanie sygnału do ośrodka kaszlu w mózgu, który następnie wysyła sygnały do narządów obwodowych odpowiedzialnych za skutek tego odruchu, czyli kaszel.

Odruch kaszlowy składa się z kilku faz:

1. Głęboki wdech - zaczerpnięcie do płuc odpowiedniej ilości powietrza
2. Zamknięcie głośni (czyli fałdów głosowych) wraz ze skurczem mięśni klatki piersiowej, brzucha i przepony, znacznie zwiększające ciśnienie w klatce piersiowej.
3. Otwarcie głośni, które powoduje gwałtowne uwolnienie powietrza z płuc charakterystycznym dźwiękiem kaszlu. Szybki przepływ powietrza porywa wydzielinę i ewentualne ciała obce z dróg oddechowych, wydalając je na zewnątrz.

Najczęstszą przyczyną ostrego kaszlu są zdecydowanie wirusowe zakażenia górnych i dolnych dróg oddechowych. Ostry kaszel wiąże się także z podrażnieniem dróg oddechowych przez ciała obce (bardzo rzadko dochodzi do rzeczywistego przedostania się ciała obcego głębiej do dróg oddechowych [co lekarze nazywają aspiracją]; praktycznie zawsze dzięki kaszlowi ciało obce jest wydalane na zewnątrz). Brzmi to groźnie, ale najczęściej tym ciałem obcym jest własna ślina. U niemowląt powszechne jest cofanie się treści pokarmowej z żołądka do przełyku, a nawet jamy ustnej (tzw. ulewanie). Rodzice często w takiej sytuacji obserwują kaszel, na ogół niegroźny.

Należy także pamiętać, że kaszel występuje u osób zupełnie zdrowych. Z przeprowadzonych obiektywnych badań wynika, że dzieci zdrowe (czyli bez infekcji) kaszlą średnio 11 razy dziennie, a niektóre nawet więcej niż 30 razy dziennie. Szacuje się też, że w każdym miesiącu kaszel występuje u około 1/3 dzieci, a u istotnego odsetka ma nawet przewlekłą postać.

Dość często obserwuje się kaszel nawykowy/psychogenny, który nie ma tzw. organicznej, chorobowej przyczyny. Można go porównać z często obserwowanymi tikami. Niektóre dzieci próbują zwracać w ten sposób na siebie uwagę.

Do zupełnie rzadkich przypadków należy podrażnienie receptorów kaszlu położonych poza układem oddechowym, na przykład w obrębie przewodów słuchowych. Przyczyną kaszlu może być na przykład czop woskowinowy lub ciało obce w przewodzie słuchowym – prawdopodobnie poprzez pobudzenie unerwiającego go nerwu.

Kaszel występuje w przebiegu większości przewlekłych chorób układu oddechowego, na przykład wrodzonych lub zapalnych, jednak w takich przypadkach utrzymuje się on przez długi czas (wiele tygodni, miesięcy, a nawet lat) i niewątpliwie wymaga konsultacji lekarskiej.